Küçükceran, HaticeKıpık, Ömer2025-11-272025-11-2720252025Kıpık, Ö. (2025). Hipertansiyon tanılı hastaların hekim dışı önerilerle ağrı kesici kullanım farkındalıklarının belirlenmesi. (Yayınlanmamış tıpta uzmanlık tezi) Necmettin Erbakan Üniversitesi, Tıp Fakültesi Dahili Tıp Bilimleri Bölümü Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Konyahttps://hdl.handle.net/20.500.12452/19926Amaç: Nonsteroid antienflamatuar ilaçların (NSAİİ) toplumda yaygın olarak ve kolaylıkla temin edilebilmesi, buna karşın hipertansiyonun da sık görülen ve yaşla birlikte prevalansı artan bir hastalık olması, hipertansiyon tanılı bireylerde NSAİİ kullanım sıklığını artırmaktadır. Bu durum, akılcı olmayan ilaç kullanımına neden olabilmektedir. Bu nedenle bu çalışmanın amacı, birinci basamak sağlık hizmetlerinin temelini oluşturan aile hekimliği disiplini çerçevesinde, hipertansiyon tanısı almış bireylerin hekim önerisi olmaksızın analjezik (ağrı kesici) ilaç kullanımına ilişkin bilgi, tutum ve davranışlarını değerlendirmek ve akılcı ilaç kullanımı konusundaki farkındalık düzeylerini belirlemektir. Gereç ve yöntem: Tanımlayıcı nitelikteki bu çalışmanın evrenini hipertansiyon tanılı hastalar oluşturdu. Örneklem büyüklüğü online hesaplama programı (sample size calculator) ile belirlendi. Evreni bilinmeyen örneklem formülünde, hipertansiyon toplumda görünme oranı %30 kabul edilerek en az 323 kişinin çalışmaya dahil edilmesi gerektiği hesaplandı. Oluşturulan anket formu 18 yaş üzerindeki yetişkinlere Google Forms ile online ve araştırmacı tarafından Necmettin Erbakan Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Polikliniğinde yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulandı. Hesaplanan örneklem büyüklüğüne 01/06/2023- 31/12/2023 tarihleri arasında ulaşıldı ve 355 verileri tam olan anket değerlendirmeye alındı. Oluşturulan anket formunda; sosyodemografik bilgiler, bireylerin hipertansiyon hastalığıyla ilgili bilgileri, ek hastalıkları, kullandığı ilaçları, ağrı kesici kullanımı, ağrı kesicilerin yan etkileri hakkında bilgileri ve Akılcı İlaç Kullanım Ölçeği (AİKÖ) yer aldı. Veriler Statistical Package for Social Sciences for Windows (SPSS) 20.0 programı kullanılarak analiz edildi. p<0,05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. Bulgular: Çalışmaya dahil edilen 355 katılımcının yaş ortancası 58 yıl (min:27; maks:89 yıl) olup, %71,5’i (n=254) 65 yaş ve üzerinde, %51,3’ü (n=182) kadın, %87,3’ü (n=310) evli, %47,9’u (n=170) ilköğretim düzeyinde eğitime sahipti. Katılımcıların %17,5’i (n=62) sigara kullanıyordu. Hastaların %69,9’un (n=248) on yıl ve daha az süredir hipertansiyon tanısı vardı, %82’si (n=291) ilk tanı aldıkları anda hekimleri tarafından hipertansiyon hastalığı hakkında bilgilendirilmişti. Bilgilendirme içeriği sorgulandığında %10,9’u ağrı kesicilerin tansiyon üzerine etkileri açısından bilgilendirildiklerini belirtti. Katılımcıların %87,3’ü (n=310) düzenli antihipertansif kullanmaktaydı fakat %26,0’ı (n=88) zaman zaman doktoruna danışmadan ilacını kesmekteydi. Düzenli kan basıncı ölçümü yapanların oranı %49,0’ı (n=174) olup, %84,7’si (n=155) evde kendi cihazıyla ölçüm yapmaktaydı. Katılımcıların %7,6’sı (n=27) ağrı kesici kullanmadığını belirtirken, ağrı kesici kullananların %37,5’i (n=123) doktor önerisi olmadan haftada birkaç kez ve daha fazla ağrı kesici kullanıyordu. Ağrı kesici kullananların %33,6’sı (n=255) baş ağrısı ve %30,2’si (n=229) eklem ağrısı için kullandığını belirtti. Hastaların %33,8’i (n=111) ise birden fazla farklı ağrı kesici kullandığını bildirdi. Ağrı kesicileri %68,3’ü (n=224) reçeteli olarak temin etmekteydi. Çalışmaya dahil edilen katılımcıların, ağrı kesicilerin yan etkileri konusunda %26,7’si (n=95) bilgi sahibiydi ve %31,8’i (n=113) kişi ağrı kesicilerin kan basıncını yükseltebileceğinin farkındaydı. AİKÖ ortalama puanı 36,9±5,22 ve ölçeğin Cronbach’s α değeri 0,811 olarak hesaplandı. AİKÖ puanı 35 ve üzerinde olanların oranı %77,1 (n=274) olarak bulundu. AİKÖ puanları incelendiğinde, 64 yaş ve altı grubun puanı (37,61±4,98), 65 yaş ve üzerinden (35,14±5,42) anlamlı derecede yüksekti (p<0,001). Üniversite mezunlarının AİKÖ puanı (38,40±5,07), ilköğretim mezunlarından (35,82±4,94) yüksekti (p<0,001). Hipertansiyon süresi 10 yıl ve altında olanların puanı (37,33±5,21), 11 yıl ve üzerindekilerden (35,91±5,14) yüksekti (p=0,018). Düzenli antihipertansif kullananların AİKÖ puanı (37,28±4,79), ara sıra kullananlardan (34,31±7,12) anlamlı derecede yüksekti (p<0,001). Ağrı kesici kullanma durumu ile AİKÖ puanı arasında anlamlı fark tespit edilmedi (p=0,145). Ağrı kesicilerin yan etkileri konusunda bilgisi olanların AİKÖ puanı (37,92±4,94), bilgisi olmayanlardan (35,00±5,95) anlamlı derecede yüksekti (p<0,001). Ağrı kesiciyi halsizlik-yorgunluk için kullananların AİKÖ puanı (35,55±5,67), bu sebeple kullanmayanlardan (37,16±5,10) düşük bulundu (p=0,034). Sonuç: Yapılan çalışmada yaklaşık %80 katılımcının akılcı ilaç kullanım bilgisine sahip olduğu tespit edildi. Akılcı ilaç kullanım bilgisi düzeyi yaş, eğitim durumu, hastalık süresi, tansiyon ilacını düzenli kullanım durumundan etkilenmekteydi. Hipertansiyon hastaları ağrı kesicileri çoğunlukla reçeteli temin etmesine rağmen, hekim önerisi olmadan yaklaşık %40 katılımcının düzenli ağrı kesici kullanması ilginç bir sonuçtur. Sadece dört katılımcıdan birisi ağrı kesicilerin yan etkilerinden haberdardı ve bu kişilerin akılcı ilaç kullanım bilgisi diğerlerine göre daha fazlaydı. Bu bulgular ışığında; ilk temas noktası olan ve koruyucu sağlık hizmetinin ön planda olduğu aile hekimliği uygulamasında hasta eğitimi ve danışmanlığın önemi birkez daha öne çıkmaktadır. Özellikle ileri yaş ve düşük eğitim düzeyindeki bireylere yönelik hedeflenmiş eğitim programları hem hipertansiyon yönetimini hem de akılcı ilaç kullanımını destekleyecek stratejik bir yaklaşım olarak değerlendirilebilir.Objective: The widespread availability and ease of access to non-steroidal antiinflammatory drugs (NSAIDs) in society, coupled with the fact that hypertension is a common disease whose prevalence increases with age, has led to an increase in the frequency of NSAID use among individuals diagnosed with hypertension. This situation may lead to irrational drug use. Therefore, the aim of this study is to evaluate the knowledge, attitudes, and behaviours of individuals diagnosed with hypertension regarding the use of analgesic (painkiller) drugs without a doctor's recommendation within the framework of family medicine, which forms the basis of primary health care, and to determine their level of awareness regarding rational drug use. Materials and methods: The population of this descriptive study consisted of patients diagnosed with hypertension. The sample size was determined using an online calculation programme (sample size calculator). In the formula for an unknown population, the prevalence of hypertension in the community was assumed to be 30%, and it was calculated that at least 323 people needed to be included in the study. The questionnaire form was administered online via Google Forms to adults over the age of 18 and in person by the researcher at the Family Medicine Clinic of Necmettin Erbakan University Faculty of Medicine. The calculated sample size was reached between 01/06/2023 and 31/12/2023, and 355 questionnaires with complete data were evaluated. The questionnaire form included sociodemographic information, information about individuals' hypertension, comorbidities, medications used, painkiller use, information about the side effects of painkillers, and the Rational Medication Use Scale (RMUS). The data were analysed using the Statistical Package for Social Sciences for Windows (SPSS) 20.0 programme. A p-value < 0.05 was considered statistically significant. Findings: The median age of the 355 participants included in the study was 58 years (min: 27; max: 89 years), 71.5% (n=254) were aged 65 years or older, 51.3% (n=182) were female, 87.3% (n=310) were married, and 47.9% (n=170) had primary education. Seventeen point five per cent (n=62) of participants were smokers. Sixty-nine point nine per cent (n=248) of patients had been diagnosed with hypertension for ten years or less, and eighty-two per cent (n=291) had been informed about hypertension by their physicians at the time of initial diagnosis. When asked about the content of the information provided, 10.9% stated that they had been informed about the effects of painkillers on blood pressure. 87.3% of participants (n=310) were taking antihypertensive medication regularly, but 26.0% (n=88) occasionally stopped taking their medication without consulting their doctor. The proportion of those who regularly measured their blood pressure was 49.0% (n=174), and 84.7% (n=155) measured it at home with their own device. While 7.6% (n=27) of participants stated that they did not use painkillers, 37.5% (n=123) of those who used painkillers ( ) used them several times a week or more without a doctor's recommendation. Of those who used painkillers, 33.6% (n=255) stated they used them for headaches and 30.2% (n=229) for joint pain. 33.8% of patients (n=111) reported using more than one type of painkiller. 68.3% (n=224) obtained their painkillers with a prescription. Among the participants included in the study, 26.7% (n=95) were aware of the side effects of painkillers, and 31.8% (n=113) were aware that painkillers could raise blood pressure. The mean AIKÖ score was 36.9±5.22, and the Cronbach's α value of the scale was calculated as 0.811. The proportion of those with an AIKÖ score of 35 or above was found to be 77.1% (n=274). When AIKÖ scores were examined, the score of the 64 years and under group (37.61±4.98) was significantly higher than that of the 65 years and over group (35.14±5.42) (p<0.001). The AIKÖ score of university graduates (38.40±5.07) was higher than that of primary school graduates (35.82±4.94) (p<0.001). The score of those with hypertension duration of 10 years or less (37.33±5.21) was higher than that of those with 11 years or more (35.91±5.14) (p=0.018). The AIKÖ score of those who regularly used antihypertensive drugs (37.28±4.79) was significantly higher than that of those who used them occasionally (34.31±7.12) (p<0.001). No significant difference was found between the use of painkillers and the AIKÖ score (p=0.145). The AIKÖ score of those who were aware of the side effects of painkillers (37.92±4.94) was significantly higher than that of those who were unaware (35.00±5.95) (p<0.001). The AIKÖ score of those who used painkillers for fatiguetiredness (35.55±5.67) was lower than those who did not use them for this reason (37.16±5.10) (p=0.034). Result: The study found that approximately 80% of participants possessed knowledge of rational medication use. The level of knowledge of rational medication use was influenced by age, educational status, duration of illness, and regular use of blood pressure medication. Although hypertensive patients mostly obtain painkillers with a prescription, it is interesting to note that approximately 40% of participants used painkillers regularly without a doctor's recommendation. Only one in four participants was aware of the side effects of painkillers, and these individuals had more knowledge about rational drug use than the others. In light of these findings, the importance of patient education and counselling in family medicine practice, which is the first point of contact and where preventive healthcare is at the forefront, is once again highlighted. Targeted education programmes, especially for older individuals and those with low levels of education, can be considered a strategic approach to support both hypertension management and rational medication use.trinfo:eu-repo/semantics/openAccessağrı kesici kullanımıhekim dışı önerilerakılcı ilaç kullanımıHypertensionAnalgesic useNon-prescription useRational drug useSpecialist Thesis974206