Telifat dönemi tecvid âlimlerinden Mekki b. Ebi Talib ve Abdülvehhab b. Muhammed el-Kurtubi perspektifinden teşdid, telyin, tahfif terimlerine bir bakış

Abstract

Tecvid ilminin de diğer ilimler gibi kendine has terimleri vardır ki bunlar med, idgam, mahreç, ihfa, izhar, iklab, teşdid, telyin ve tahfif gibi kavramlardır. Sonraki dönem tecvide dair eser kaleme alan bir çok alimin idgam konusu altında ele almaya çalıştığı konuyu klasik dönem alimleri teşdid/müşedded başlığı altında incelemeye çalışmışlardır. Mekki b. Ebi Talip (ö.437/1045) er-Riaye adlı eserinde “el-Müşeddedat” başlığı altında konuyu işlemiş, Mekki’den sonra gelen Endülüslü tecvid alimi Kurtubi’de(ö.461/1068) el-Mudıh fi’t-Tecvid adlı eserinde teşdid başlığı altında idgam ve idgamın sonucu olarak ortaya çıkan şeddeli harf, ve bu harfte meydana gelen teşdidi sınıflara ayırmıştır. Aynı kelimede ve ya iki ayrı kelimede oluşan idgamda gunne sıfatı yok ise bu teşdidin tam ve mükemmel olduğu, fakat idgam eyleminde gunne sıfatı taşıyan harfler bulunuyor ise, bu teşdidin nakıs bir teşdid olduğu hem Mekki hem de Kurtubi tarafından kabul edilmiştir. Ra harfinin telaffuzundaki zorluk nedeniyle bu harfin şeddeli olma durumundaki telaffuzuna dikkat çekilmiş, bu harfteki tekrir sıfatının gizlenmesi şartıyla doğru bir telaffuzun gerçekleşeceği konuları üzerinde durulmuştur. Teşdid kavramının zıttı olarak tecvid alimleri telyin, tahfif terimlerini kullanmışlar, med harfi konumunda olan ‘vav’ ve ‘ya’ harflerinin kendilerinden sonra gelen harekeli ‘vav’ ve ‘ya’ harfinde idgam edilmemesini de telyin, tahfif kavramı ile izah etmişlerdir. Bununla birlikte daha çok yaygın olan kavramın idgam olduğu da bir gerçektir ki, hem dil bilimciler hem de tecvid bilginlerinin çoğu bu kavramı tercih etmişlerdir.

The science of tajwīd has its own special technical terms such as madd, idghām, makhraj, ikhfā, iẓhār, iqlāb, tashdīd, talyīn, and takhfīf. The subject that has been discussed by many tajwīd scholars of later generations under the title of idghām was addressed by the scholars of classical period under the heading of tashdīd / mushaddad. Makkī bin Abī Ṭālib (d. 437/1045) discussed the subject in his al-Ri‘āya under the heading of “al-mushaddadāt”, and after him, the Andalusian scholar of tajwīd al-Qurṭubī (d. 431/1068) classified in his al-Mūḍih fī al-Tajwīd under the heading of “tashdīd” the cases of tashdīd that rise as a result of idghām. If there is no quality of ghunna in the case of idghām that forms in the same word or in two distinct words, that case of tashdīd is complete and perfect; however, if there are letters with the quality of ghunna in the act of idghām, that is a case of imperfect tashdīd, a point that is acknowledged by both al-Makkī and al-Qurṭubī. Due to the difficulty lying in the articulation of the letter “r”, an attention has been called to the way it is articulated when it is in the mushaddad position, emphasizing that an accurate articulation of this letter is only possible if its repetitive quality (ṣifah al takrīr) is concealed. The scholars of tajwīd employed as the opposite of tashdīd such terms as talyīn and takhfīf, referring as talyīn and takhfīf to the case in which the letters “wāw” and “yā’” that occur as the letter of madd are not inserted in the vowel (muḥarrik) “wāw” and “yā’”. Nevertheless, the term idghām has been more frequently used because both linguists and scholars of tajwīd preferred it.

إن لعلم التجويد مصطلحات خاصة به كما ان لكل علم مصطلح، منها المد واإلدغام واإلخفاء واإلظهار واإلقالب والتشديد والتليين والتخفي.. فقد تناول العلماء القدام في باب التشديد أو المشددد ما سماهكثير من المتأخرين الذين ألفوا في علم التجويد باإلدغام. فقد تطرق إليه مكي بن أبي طالب (ت. 734/5471 ) في باب المشدددات من أبوابكتابه "الرعاية"، وتبعه في ذلك القرطبي (ت. 765/5461 ) في كتابه "الموضح في ّى به اإلدغام، ّض لذلك الموضوع في باب التشديد وذكر فيه اإلدغام والحرف المشددد الذي أد التجويد" بأن تعر م التشديد الذي حصل في ذلك الحرف المشددد إل أقسام. وهما متفقان عل أن التشديد تام وكامل ثم قس بشرط خلو اإلدغام من صفة ا جدت لغنة سواءكان اإلدغام فيكلمة واحدة أوكلمتين مختلفتين، وأنه ناقص إذا و ُف التي لها صفة الغنة. عند اإلدغام الحرو بحرف الراء المشددد لما فيه من الصعوبة، ورّكزوا عل ه عليه علماء التجويد في هذا اإلطار النطق ومما نب إال بإخفاء صفة الت نطق به صحيحا أال ي كرير فيه وما إل ذلك، واستخدموا في مقابل التشديد مصطلحين، هما دغم فيها الواو والياء وه في هذا الباب بالتليين والتخفي. الحالة التي ال ي التليين والتخفي.. ومما سم –اللذان هما حرفا المد – فيما يتلوهما من الواو والياء المتحركين. ومع ذلك فإن المصطلح الشائع في ذلك هو اإلدغام عل ما اختاره عامة اللغويين وعلماء التجويد