Hadis Tarihinde Cehmiyye’ye Yönelik Reddiyeler -Hicri İlk Beş Asır-

Cehmiyye Allah’ın zatı, haberî sıfatlar, halku’l-Kur’ân, ru’yetullah, Allah’ın ilmi gibi konularda fikir beyan etmiş olan bir fırkadır. Naslara yaklaşımda daha çok te’vîl metodunu esas alan Cehmiyye’ye karşı hadis tarihinde pek çok reddiye yazılmıştır. Çalışmamız, hicrî ikinci asırda ortaya çıkan Cehmiyye mezhebine karşı hadisçiler tarafından yazılmış reddiye literatürünün incelenmesini konu edinmektedir. Bu kapsamda hicri ilk beş asırda Cehmiyye’ye yönelik yazılmış günümüze ulaşan dokuz, günümüze ulaştığı bilinmeyen on sekiz olmak üzere toplam yirmi yedi adet reddiye eser tahlil edilmiştir. Çalışmada reddiyelerin yazılma sebebi, yöntemleri, ele aldıkları meseleler incelenmiş, reddiye müelliflerinin muhaliflerini tenkit ederken kullandıkları bazı delillerin tahric, tahlil ve tenkit edilmesi hedeflenmiştir. Bununla birlikte Cehmiyye ekolünün görüşleri ile bunları temellendirdikleri delil ve yöntemler de ortaya konmuştur. Cehmiyye’nin eserleri günümüze ulaşmadığı için maalesef onların fikirleri muhaliflerinin yaptığı nakiller ile değerlendirilebilmiştir. Reddiyeler her ne kadar Cehmiyye’ye yönelik yazılmış gibi görünse de aslında naslara yaklaşımda tevil metodunu kullanan tüm kelamcılar muhatap alınmıştır.

Jahmīyyah is a party that has expressed opinion on subjects such as the essence of Allah, Anthropomorphic Attributes of God, creation of Quran, ru'yatullah, and knowledge of Allah. Many rebuttals have been written in the history of the hadith against Jahmiyyah, which is mostly based on the method of ta'wil in approaching the Nass. Our study is about the examination of the rebuttal literature written by the hadithists against the Jahmīyyah sect that emerged in the second century of Hijri. In this context, we have studied total twenty-seven rebuttal works (nine of them were written about Jahmīyyah in the first five centuries of the Islamic calendar and it is unknown that eighteen of them are available today). The writing reasons, methods, and the issues of the rebuttals have been analyzed. This study has aimed to examine, analyze and criticize some of the evidence used by the rebuttal authors during criticism the opponents. Also this study shows the views of the Jahmīyyah ecole and the evidence and methods of them. Unfortunately, their opinions could be evaluated by the transfers of their opponents, because the works of Jahmīyah did not reach today. Although it is seen that the rebuttals have been written about Jahmīyyah, in fact, about all theologians who used interpretation method in approaching the Nass.