Şems-i Tebrizî ve Bâtınilik

Bu tez çalışmasında, İslam düşünce tarihinde önemli bir simâ olan ve Mevlâna Celaleddin Rûmi ile ilişkisi bağlamında adından sıkça söz ettiren Şems-i Tebrizî'nin hayatı, ailesi, düşünce dünyası ve ardında bıraktığı etkiler, bâtıni eğilimlerle ilişkisi bağlamında incelenmiştir. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Şems-i Tebrizî'nin ailesi, hocaları, aldığı eğitimler ve eserleri incelenerek; dönemin siyasi yapısı ve Şems’in Mevlâna ile ilişkisi analiz edilmiştir. Bâtınilik kavramı tarihsel alt yapısı ele alınıp, Şems'in söylemlerinde yer yer bâtıni yorumlara açık ifadeler tespit edilmiştir. Ancak onun klasik bâtıni akımlarla birebir örtüşen bir düşünce sistemine sahip olmadığı sonucuna varılmıştır. Bu anlamda tez, Şems-i Tebrizî’nin sufî kimliği ile bâtıni yaklaşımlar arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklamayı amaçlamaktadır. Çalışma, hem klasik kaynaklara hem de modern literatüre dayanılarak yürütülmüş, zaman zaman karşılaştırmalı bir metodoloji benimsenmiştir. Çalışma, Şems-i Tebrizî’nin şahsiyetinin ve düşünce dünyasının çok katmanlı yapısını ortaya koyarak, onu sadece sufî bir mutasavvıf olarak değil, aynı zamanda bâtıni unsurlardan etkilenen bir düşünür olduğunu değerlendirme potansiyelini sunacaktır.Sonuç olarak, Şems-i Tebrizî'nin düşüncesinin, Bâtınilik ile temas eden etkileşimlere sahip olduğu; yer yer Bâtınilik izleri taşıdığı ancak Bâtınilik düşüncesini aşan özgün bir mistik yönelim taşıdığı ortaya konmuştur.

This thesis examines the life, family, intellectual world, and lasting influence of Shams al-Tabrizi an important figure in the history of Islamic thought, frequently mentioned in connection with his relationship with Jalāl al-Dīn Rūmî. The study focuses particularly on his ties to (esoteric) tendencies. The thesis is composed of four main chapters. It analyzes Shams al Tabrizi’s family background, teachers, education, and works, alongside the political structure of the period and his relationship with Rūmî. The concept of Esoterism is explored through its historical foundations, and several of Shams’s discourses are found to contain expressions open to esoteric interpretation. However, it is concluded that his worldview does not fully align with classical Bāṭinī movements. In this regard, the thesis aims to explain the nature of the relationship between Shams al-Tabrizi’s Sufi identity and esoteric approaches. The study is conducted through both classical sources and modern literature, occasionally adopting a comparative methodology. By revealing the multilayered structure of Shams al-Tabrizi’s personality and intellectual world, this work offers the potential to evaluate him not only as a Sufi mystic but also as a thinker influenced by esoteric elements. In conclusion, the thesis demonstrates that while Shams al-Tabrizi’s thought includes interactions that touch upon Esoterism and bears occasional traces of it, it ultimately reflects a unique mystical orientation that transcends classical esoteric doctrine.