Anadolu mevlevîhânelerinin Âsitâne-i Âliyye ile mekânsal kurgu bağlamında karşılaştırmalı değerlendirmesi
| dc.authorid | 0000-0003-4881-142X | |
| dc.contributor.advisor | Yaldız, Esra | |
| dc.contributor.author | Kar, Bedra Çeşminaz | |
| dc.date.accessioned | 2025-10-02T07:22:56Z | |
| dc.date.available | 2025-10-02T07:22:56Z | |
| dc.date.issued | 2025 | |
| dc.date.submitted | 2025 | |
| dc.department | NEÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı | |
| dc.description | Yüksek Lisans Tezi | |
| dc.description.abstract | İnsanın en temel ihtiyaçlarından biri olan inanma ihtiyacının mîmârî tezâhürleri olan dînî yapılar tarih boyunca çok çeşitli yapı sınıflarına ayrılmışlardır. Bunlardan biri olan tarîkat yapıları, Anadolu’nun kapılarının Türklere açıldığı dönemden itibaren özellikle XIII. yüzyılda göçler vasıtasıyla bu coğrafyaya gelen mutasavvıflar aracılığıyla kendini göstermeye ve coğrafya içerisinde yayılmaya başlamışlardır. Bu dönemin en etkili tarîkatlarından biri olan Mevlevîlik, Mevlânâ Celâleddîn Rumî Hazretleri’nin (k.s.) yolundan giden ve onun görüşlerini benimseyen kimselerin intisab ettiği tarîkattır. Bu tarîkatın âdâb ve usûlü çerçevesince şekillenen mîmârî yapılar olarak karşımıza çıkan mevlevîhâneler, Mevlevîliğin eğitim, ibâdet ve yaşam mekânlarını barındırmakla birlikte daha pek çok fonksiyonu karşılamaktadırlar. Mevlevî âdâb ve erkânı doğrultusunda ortaya çıkmış yaşayışa uygun biçimlerle tezâhür etmiş ve sonucunda meydana gelen “Mevlevîliğe özgü mîmârî gereklilikler”le şekillenmiş mevlevîhâne yapılarında diğer tarîkat yapılarında görülmeyen bazı özelleşmiş mekânların varlığı gözlemlenmektedir. Bu özelleşmiş mekânlar ve gereklilikler vasıtasıyla Osmanlı coğrafyasının her bir tarafında bulunan mevlevîhâne yapılarında bazı ortak noktalarla okunan kültürel ve geleneksel birliğin varlığından söz etmek mümkündür. İlk tesis edilen mevlevîhâne olan Âsitâne-i Âliyye yani Konya Mevlevîhânesi ardıllarına mîmârî gibi pek çok hususta örnek teşkil etmesi bakımından önem arz etmektedir. Anadolu coğrafyası içerisinde bulunan Afyonkarahisar, Kütahya ve Bursa Mevlevîhâneleri üzerinden mevlevîhâneler arasındaki söz konusu kültürel birliğin plan bazında mekâna tezâhürlerini gözler önüne sererek Mevlevîliğe özgü mîmârî gerekliliklerin mekânsal kurgu bağlamında Âsitâne-i Âliyye ile karşılaştırmalı değerlendirmesinin yapılması çalışmanın amacı olarak belirlenmiştir. Bu amaçla ilk olarak geniş çaplı bir literatür taramasıyla birlikte “mevlevîhâne” kavramı üzerinde durulup ardından mevlevîhânelerdeki mekânsal gereklilikler detaylı bir şekilde irdelenmiştir. Sonrasında çalışma kapsamı içerisinde bulunan üç Anadolu mevlevîhânesi hakkında tafsîlâtlı bilgi edinilmiştir. Son olarak değerlendirme kısmında ise literatürden gelen başlıklar altında Âsitâne-i Âliyye ile üç Anadolu mevlevîhânesi karşılaştırmalı değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu kısımda kullanılan başlıkların tamamı literatür taraması esnasında yapılan okumalardan gelen bilgiler doğrultusunda ortaya konan başlıklardır. Başlıklar altında plan şemaları üzerinden detaylı olarak incelenen üç Anadolu mevlevîhânesinin, Âsitâne-i Âliyye ile değerlendirilmesi karşılaştırmalı tablolarda sunulmuştur. Bunun sonucunda mevlevîhâne yapılarının Mevlevî âdâb ve erkânından gelen esasları koruduğu ve mekânlarının arkasında bu esasların yattığı görülmekle birlikte zikredilen esasların mekânların biçimsel oluşumundan ziyade işlevsel oluşumunda etken olduğu sonucuna varılarak Anadolu mevlevîhânelerinin Âsitâne-i Âliyye ile mekânsal kurgu bağlamında karşılaştırmalı değerlendirmesinin literatüre mütevâzı bir katkı olması temennî edilmiştir. | |
| dc.description.abstract | Religious buildings, which are the architectural manifestations of one of the most basic human needs, the need to believe, have been divided into various classes throughout history. The buildings of tariqats, which are one of them, started to appear and spread within the geography through the Sufis who came to this geography through migrations, especially in the XIIIth century, starting from the period when the gates of Anatolia were opened to the Turks. Mevleviism, one of the most influential tariqats of this period, is the tariqat to which people who follow the path of Mevlânâ Celâleddîn Rumî Hazretleri (k.s.) and adopt his views belong. Mevlevîhânes, which appear as architectural structures shaped within the framework of this tariqat’s rules and observances, fulfill many other functions as well as housing the education, worship and living spaces of Mevlevism. In mevlevîhâne buildings, which are shaped by the “architectural requirements specific to Mevlevism” that have emerged in line with the Mevlevî etiquette and manners and manifested in forms suitable for the life that emerged as a result, the existence of some specialized spaces that are not seen in other tarîqat buildings is observed. Through these specialized spaces and requirements, it is possible to talk about the existence of a cultural and traditional unity that is read with some common points in mevlevîhâne buildings located all over the Ottoman geography. Asitâne-i Âliyye, which was the first mevlevîhâne established, is important in terms of setting an example for its successors in many aspects such as architecture. The aim of this study is to reveal the spatial manifestations of the cultural unity between Mevlevîhânes in Afyonkarahisar, Kütahya, and Bursa, located within the geography of Anatolia, and to make a comparative evaluation of the architectural requirements specific to Mevleviism in the context of spatial design. To this end, the concept of “mevlevîhâne” was first examined through an extensive literature review, followed by a detailed analysis of the spatial requirements of Mevlevîhânes. Subsequently, detailed information was obtained about the three Anatolian Mevlevîhânes included in the scope of the study. Finally, in the evaluation section, the Âsitâne-i Âliyye and the three Anatolian Mevlevîhânes were subjected to a comparative evaluation under headings derived from the literature. All of the headings used in this section are based on information obtained from readings during the literature review. The three Anatolian Mevlevîhânes, which were examined in detail using plan diagrams under the headings, are evaluated in comparison with the Âsitâne-i Âliyye in comparative tables. As a result, it was concluded that Mevlevîhânes preserved the principles derived from Mevlevi etiquette and rituals, and that these principles underlay the design of the buildings. However, it was also concluded that these principles were more influential in the functional design of the buildings than in their formal design. It is hoped that this comparative evaluation of the Anatolian Mevlevîhânes in the context of spatial design with the Âsitâne i Âliyye will make a modest contribution to the literature. | |
| dc.identifier.citation | Kar, B. Ç. (2025). Anadolu mevlevîhânelerinin Âsitâne-i Âliyye ile mekânsal kurgu bağlamında karşılaştırmalı değerlendirmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Konya. | |
| dc.identifier.uri | https://hdl.handle.net/20.500.12452/19812 | |
| dc.language.iso | tr | |
| dc.publisher | Necmettin Erbakan Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü | |
| dc.relation.publicationcategory | Tez | |
| dc.rights | info:eu-repo/semantics/embargoedAccess | |
| dc.subject | Afyonkarahisar Mevlevîhânesi | |
| dc.subject | Âsitâne-i Âliyye | |
| dc.subject | Bursa Mevlevîhânesi | |
| dc.subject | Konya Mevlevîhânesi | |
| dc.subject | Kütahya Mevlevîhânesi | |
| dc.subject | Mevlevîhâne Mîmârîsi | |
| dc.subject | Mevlevîlik | |
| dc.subject | Mîmârî Okuma | |
| dc.subject | Architecture of Mevlevîhâne | |
| dc.subject | Architectural Reading | |
| dc.title | Anadolu mevlevîhânelerinin Âsitâne-i Âliyye ile mekânsal kurgu bağlamında karşılaştırmalı değerlendirmesi | |
| dc.title.alternative | Comparative evaluation of anatolian mevlevîhânes with Âsitâne-i Âliyye in the context of spatial fiction | |
| dc.type | Master Thesis |
