Mevlevî âyinlerinin biçim özellikleri

Türk mûsikîsi sanatında Mevlevî âyini, yapı îtibâri ile diğer beste biçimleri içinde husûsi bir yere sahiptir. Mevlevî semâına refâkat eden bir mûsikî formu olarak Mevlevî Âyini, semâ ile birlikte icrâ edildiğinde mukâbele olarak tanımlanır. Mevlid ve Mîrâciye gibi defaten bestelenmiş formlar dışında Türk mûsikîsinin en büyük formudur. Gerek güfte, gerek melodik yapı îtibarı ile kendi içerisinde ciddi bir algoritması olan Mevlevî âyini, usûl-arûz-nağme yapıları ile diğer formların ortaya koyduğu biçim özelliklerinin birçoğunu içerisinde barındıran nev’i şahsına münhasır bir yapı ortaya koyar. Güftelerinin çoğunlukla Hz. Mevlânâ’ya ait olduğu, zaman zaman mevlevî veya muhibbi şâirlerin de güftelerine yer verilen Mevlevî âyinlerinin Türk mûsikîsinin diğer tür ve biçimlerinde olduğu üzere beste teknikleri açısından sabit bir yapısı olmamış, bu konuyu irdeleyen bir çalışma da yapılmamıştır. Günümüzde Türk mûsikîsi âsârı, türler ve biçimler genel başlıkları altında tasnif edilmekte, biçim kavramı form ile eş anlamda kullanılmaktadır. Mevlevî âyinlerinin bestelerinin biçim yapılarının incelendiği bu çalışma içerisinde de biçim ve form kavramları aynı anlamda kullanılmıştır. İncelemelerimiz sonucunda Mevlevî âyinlerinin içinde, kâr, murabbâ besteye benzer yapılar ve biçim îtibarı ile şarkı formlarına benzer yapıların olduğu görülmüştür. Çalışma neticesinde Mevlevî âyinlerinde biçim îtibarı ile kâr formu ve birebir şarkı formunun (Müsennâ, murabba, muhammes, müseddes, müsemmen ve muaşşer olmak üzere) tamamının bulunduğu, yapı îtibâri ile büyük oranda murabba beste yapısına benzeyen beste formlarının bulunduğu tesbit edilmiştir. Mevlevî âyinlerinin elimizdeki kısıtlı kaynaklar ve kayıtlı icrâları bulunmaması sebebi ile tam olarak beste biçimine eser üzerinden vâkıf olamadığımız ancak kaynaklarda verilen târifler ışığında Nevbet-i Müretteb formu ile benzerlik gösterebileceği sonucuna varılmıştır.

In the art of Turkish music, the Mevlevî âyin has a special place among other forms of composition in terms of its structure. As a musical form that accompanies the Mevlevî semâ, the Mevlevî âyin is defined as mukâbele when performed together with the semâ. It is the largest form of Turkish music, except for forms such as Mawlid and Mîrâciye, which are composed once. The Mevlevî âyin, which has a serious algorithm in itself in terms of both lyrics and melodic structure, reveals a unique structure that incorporates many of the formal characteristics of other forms with its usûl-arûz-nağme structures. Mevlevî âyins, whose lyrics are mostly by Hz. Mevlânâ and occasionally include lyrics by Mevlevî or Mevlevî poets, have not had a fixed structure in terms of composition techniques as in other genres and forms of Turkish music, and no study has been conducted to examine this issue. Today, the works of Turkish music are classified under the general headings of genres and forms, and the concept of form is used synonymously with form. In this study, in which the formal structures of the compositions of Mevlevî âyins are analyzed, the concepts of form and form are used in the same sense. As a result of our analysis, it has been seen that there are structures similar to kar, murabbâ and song forms in terms of form in Mevlevî âyins. As a result of the study, it has been determined that Mevlevî âyins include all of the profit form and one-to-one song forms (musenna, murabba, muhammes, museddes, musemmen and muashşer) in terms of form, and that there are composition forms that largely resemble the murabba composition structure in terms of structure. Due to the limited resources we have and the lack of recorded performances of Mevlevî âyins, we cannot know the exact composition form through the work, but in the light of the descriptions given in the sources, it has been concluded that it may be similar to the Nevbet-i Müretteb form.