Mitoloji ve metinlerarası ilişkiler bağlamında İbn Abraham Karitski'nin Kitabı Miraçnamesi

Bu çalışma, İbn Abraham Karitski’ye atfedilen Miraçname’yi edebi, dini, mitolojik ve kültürel boyutlarıyla incelemektedir. Miraçname türü, İslam edebiyatında Hz. Muhammed’in İsra ve Miraç mucizesini konu alan, tasavvufi, ahlaki ve sembolik öğeler içeren önemli bir türdür. İbn Abraham Karitski’nin eseri, Litvanya Tatarları arasında korunmuş olmasıyla farklı coğrafyalardaki dinî metin üretimini anlamak açısından değerli bir örnektir. Çalışmada, eser tarihsel ve edebi bağlamında ele alınmış, diğer miraçname türleri ve farklı kültürlerdeki göğe yükseliş anlatılarıyla karşılaştırılmıştır. Araştırmanın amacı, Miraçname türünün dinler tarihi ve mitoloji açısından evrensel bir anlatı formu taşıyıp taşımadığını ortaya koymaktır. Bulgular, göğe yükseliş motifinin yalnızca İslam kültürüne özgü olmadığını; Hristiyanlık, Yahudilik, Antik Yunan, Hindu ve Zerdüşt mitolojileri gibi geleneklerde benzer unsurların bulunduğunu göstermektedir. Burak figürü ile Pegasus, Garuda ve diğer kutsal varlıklar arasında işlevsel benzerlikler saptanmıştır. Melekler, gök katmanları ve ilahi ışık metaforu, farklı din ve mitolojilerdeki kutsal yolculuk anlatılarıyla paralellik göstermektedir. Metin, Campbell’ın Kahramanın Yolculuğu kuramıyla da uyumludur; Hz. Muhammed’in yolculuğu ilahi bilgiye erişme ve bunu topluma aktarma sürecini yansıtmaktadır. Eserdeki mistik öğeler, tasavvufta nefsin arınması ve ruhsal yükseliş temalarıyla ilişkilidir. Halk edebiyatında ise miraç anlatılarının destansı bir üslup ve sözlü gelenek aracılığıyla aktarıldığı görülmektedir. Osmanlı döneminde miraciye türü, Miraç olayını hem sanatsal hem de dinî yönleriyle işleyen önemli bir edebi form olarak öne çıkmıştır.

This study examines the Miracname, attributed to Ibn Abraham Karitski, in its literary, religious, mythological, and cultural dimensions. The Miracname genre is a significant genre in Islamic literature, depicting the miracles of the Prophet Muhammad's journey to Isra and Mirac, encompassing Sufi, moral, and symbolic elements. Ibn Abraham Karitski's work, preserved among the Lithuanian Tatars, is a valuable example for understanding the production of religious texts across different geographies. This study examines the work within its historical and literary context and compares it with other Miracname genres and ascension narratives from various cultures. The aim of the study is to reveal whether the Miracname genre represents a universal narrative form in terms of religious history and mythology. The findings demonstrate that the Ascension motif is not unique to Islamic culture; similar elements are found in traditions such as Christianity, Judaism, Ancient Greece, Hinduism, and Zoroastrian mythology. Functional similarities have been identified between the Buraq figure and Pegasus, Garuda, and other sacred beings. The metaphor of angels, celestial spheres, and divine light parallels sacred journey narratives in various religions and mythologies. The text is also consistent with Campbell's theory of the Hero's Journey; the Prophet Muhammad's journey reflects the process of attaining divine knowledge and imparting it to society. The mystical elements in the work are related to Sufi themes of self-purification and spiritual ascension. In folk literature, miraculous narratives are transmitted through an epic style and oral tradition. During the Ottoman period, the miraciye genre emerged as a significant literary form that explored the miraculous event in both artistic and religious aspects.