Özel gereksinimli çocuğa sahip ailelerin psikolojik esneklik, bilişsel esneklik, suçluluk ve utanç düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi

Bu araştırmanın amacı özel gereksinimli çocuğa sahip ailelerin psikolojik esneklik, bilişsel esneklik, suçluluk ve utanç düzeylerinin incelenmesidir. Bunun sonucunda özel gereksinimli bireylere sahip ailelerin yaşadıkları problemleri anlamlandırma ve ihtiyaç duydukları hizmetleri ortaya koyma amacındadır. Bu amaçla araştırma, hem nitel hem de nicel verilerin kullanıldığı karma yöntem desenlerinden biri olan açımlayıcı sıralı desen kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma, Karaman ilinde bağımsız özel eğitim ana okulları, özel eğitim uygulama okulu, kaynaştırma sınıflarında ve özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde öğrenim gören özel gereksinimli çocukların ebeveynleri ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın nicel boyutu 602 yetişkin ile gerçekleştirilmiştir. Nitel boyutta 20 veli ile yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Bulgulardan elde edilen sonuçlara bakıldığında, bilişsel esnekliğin psikolojik esnekliği anlamlı olarak pozitif yönde yordadığı, suçluluk ve utancın psikolojik esnekliği anlamlı olarak pozitif yönde yordadığı, bilişsel esneklik ile psikolojik esneklik arasında pozitif yönde anlamlı ilişki olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır. Ayrıca psikolojik esnekliğin ayrışma alt boyutunda erkeklerin ayrışma düzeylerinin kadınlardan daha yüksek olduğu, kadınların suçluluk ve utanç düzeylerinin erkeklerden daha yüksek olduğu, bilişsel esnekliğin kontrol alt boyutunda erkeklerin kontrol düzeylerinin kadınlardan daha yüksek olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır. Yaş değişkenine göre genç yaştaki bireylerin ileri yaşlardaki bireylere göre daha fazla suçluluk ve utanç duygusu yaşadığı sonucuna ulaşılmıştır. Eğitim düzeyi değişkenine göre psikolojik esnekliğin ayrışma alt boyutunda; lise mezunlarının ayrışma düzeylerinin ilkokul mezunlarından daha yüksek olduğu, ön lisans mezunlarının ayrışma düzeylerinin ortaokul mezunlarından daha yüksek olduğu; lise mezunlarının genel bilişsel esneklik düzeylerinin ilkokul mezunlarından, lisans mezunlarının genel bilişsel esneklik düzeylerinin ilkokul ve ortaokul mezunlarından yüksek olduğu; lise ve ön lisans mezunlarının suçluluk düzeylerinin ilkokul mezunlarından yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çocuğu otizm tanısı alan ebeveynlerin suçluluk düzeyi çocukları dil- konuşma güçlüğü ve özel öğrenme güçlüğü tanısı alan ebeveynlerden daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın nitel bulgularına göre özel gereksinimli bir çocuğa sahip olmayı ebeveynler sürekli mücadele, yorucu, lütuf, imtihan, üzüntü ve ayrıcalık olarak ifade etmişlerdir. Ebeveynler sosyal hayatta özel gereksinimli çocuklarıyla ilgili “rencide eden bakışlar/ sorular”, “kısıtlanma”, “sosyal dışlanma” ve “kıyaslamalar yapılması” durumlarına maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir. Ebeveynlerin büyük çoğunluğunun çocuklarının eğitim süreçlerinde profesyonel bir yaklaşım bekledikleri, çocuklarına yönelik aktivite alanlarına (sanatsal, sosyal, kültürel) ihtiyaç duyduklarını ve özellikle çocuklarına yönelik mesleki yönlendirme ve istihdam talepleri olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır. Araştırmanın bulguları teorik görüşler ve önceki araştırma bulgularına dayanılarak tartışılmış, gelecekte yapılabilecek teorik ve uygulamalı araştırmalar için öneriler sunulmuştur.

The aim of this study is to examine the psychological flexibility, cognitive flexibility, guilt and shame levels of families with children with special needs. As a result, it aims to make sense of the problems experienced by families with individuals with special needs and to reveal the services they need. For this purpose, the study was conducted using an explanatory sequential design, which is one of the mixed method designs in which both qualitative and quantitative data are used. The study was conducted with the parents of children with special needs studying in independent special education kindergartens, special education practice schools, mainstreaming classes and special education and rehabilitation centers in Karaman province. The quantitative dimension of the study was conducted with 602 adults. In the qualitative dimension, face-to-face interviews were conducted with 20 parents. When the results obtained from the findings were examined, it was concluded that cognitive flexibility predicted psychological flexibility significantly positively, guilt and shame predicted psychological flexibility significantly positively, and there was a significant positive relationship between cognitive flexibility and psychological flexibility. In addition, in the dissociation sub-dimension of psychological flexibility, men's dissociation levels were higher than women's, women's guilt and shame levels were higher than men's, and in the control subdimension of cognitive flexibility, men's control levels were higher than women's. According to the age variable, it was concluded that younger individuals experienced more guilt and shame than older individuals. In the dissociation sub-dimension of psychological flexibility according to the education level variable, it was concluded that dissociation levels of high school graduates were higher than primary school graduates, dissociation levels of associate degree graduates were higher than secondary school graduates, general cognitive flexibility levels of high school graduates were higher than primary school graduates, general cognitive flexibility levels of undergraduate graduates were higher than primary school and secondary school graduates, and guilt levels of high school and associate degree graduates were higher than primary school graduates. It was concluded that the guilt level of parents whose children were diagnosed with autism was higher than parents whose children were diagnosed with speech and language difficulties and special learning disabilities. According to the qualitative findings of the study, parents expressed having a child with special needs as a constant struggle, exhausting, blessing, test, sorrow, sadness and privilege. Parents stated that they were exposed to “offending looks/questions”, “restriction”, “social exclusion” and “comparisons” about their children with special needs in social life. It was concluded that the majority of parents expect a professional approach in their children's education processes, they need activity areas (artistic, social, cultural) for their children, and they have vocational guidance and employment demands especially for their children. The findings of the study were discussed based on theoretical views and previous research findings, and suggestions for future theoretical and practical research were presented.