Türk mûsikîsi literatürü ve repertuvarında nazîre
| dc.authorid | 0000-0003-1240-9578 | |
| dc.contributor.advisor | Gönül, Mehmet | |
| dc.contributor.author | Tığlıoğlu, Musa Kazım | |
| dc.date.accessioned | 2025-09-23T07:39:28Z | |
| dc.date.available | 2025-09-23T07:39:28Z | |
| dc.date.issued | 2025 | |
| dc.date.submitted | 2025 | |
| dc.department | NEÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Müziği Anabilim Dalı | |
| dc.description | Doktora Tezi | |
| dc.description.abstract | Bu çalışma, Türk mûsikîsinde “nazîre” kavramını nazarî ve amelî veçheleriyle tanımlamak, tarihî gelişimini incelemek ve repertuvardaki örneklerini sistematik olarak tespit etmek amacıyla hazırlanmıştır. Nazîre hem edebiyat hem de mûsikî terimidir. Çalışmada, kavramın mûsikîdeki karşılığını aydınlatmak amacıyla öncelikle edebiyattaki nazîrenin etimolojik ve terminolojik açıdan tanımı ile temelleri ortaya konmuş; ardından Türk mûsikîsi literatüründeki durumu irdelenmiştir. Bu zeminden hareketle, mûsikî literatüründeki eksik ve yanlış kullanımlar belirlenmiştir. Tarihî kaynaklara başvurulmuş; yazma güfte mecmuaları ve nota külliyatlarında “nazîre” başlığı altında kaydedilen eserler taranmıştır. Bu taramalar sonucunda ulaşılan nazîre beste örneklerinin ortak özellikleri incelenmiş; kavramın edebiyattaki karşılığına benzer şekilde, mevcut bir eserin makam, usûl ve formuna bağlı kalınarak, kasıtlı şekilde ve hangi esere cevaben bestelendiği belirtilerek oluşturulan eş eserler olduğu belirlenmiştir. Sözlü eser repertuvarındaki nazîrelerde, güftelerin de çoğunlukla aynı vezin, kafiye ve redif yapısına sahip nazîre şiirlerden oluştuğu gözlemlenmiştir. Bu tanıma uyan; biri asıl diğeri nazîre olmak üzere 36 çift sözlü eser karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bunlara ilaveten yine biri asıl diğeri nazîre olmak üzere 18 çift peşrev tespit edilmiş ve incelenmiştir. Nazîre besteleme geleneğine kâr, nakş, beste, semâî ve şarkı gibi fasıl repertuvarının her türünde rastlandığı, bununla birlikte en fazla beste formunda nazîre yapıldığı görülmüştür. İncelenen 54 nazîrenin, asıl eserle makam, usûl ve form bakımından aynı olduğu tespit edilmiştir. En çok nazîre bestelenen makam Hüseynî’dir. Araştırmada, bazı nazîrelerin asıllarıyla karıştırıldığı tespit edilerek repertuvara önemli katkılar sağlanmış; nazîre kavramının Türk mûsikîsi literatüründeki yeri netleştirilmiştir. Tarihî ve müzikolojik kaynaklar karşılaştırılarak, nazîre geleneğinin en az XVI. yüzyıldan beri kesintisiz sürdüğü sonucuna varılmıştır. | |
| dc.description.abstract | This study aims to define the concept of nazîre in Turkish music from both theoretical and practical perspectives, to examine its historical development, and to systematically identify its examples within the repertoire. Nazîre is a term used in both literature and music. To elucidate its musical counterpart, the study first establishes the etymological and terminological foundations of nazîre in literature, then examines its treatment within the literature on Turkish music. On this basis, misuses and gaps in the musicological discourse have been identified. Historical sources printed and manuscript lyric anthologies and collections of musical notations were reviewed for works explicitly labeled as nazîre. The shared features of the nazîre compositions discovered through these investigations were analyzed. It was determined that, much like their literary counterparts, nazîre compositions are intentionally created counterparts to existing works, adhering to the same maqam (mode), usûl (rhythmic cycle), and form, and explicitly indicating the original work to which they respond. In the case of vocal compositions, the texts were also observed to be largely composed of nazîre poems with the same meter, rhyme scheme, and refrain structure as the originals. Within this framework, 36 pairs of vocal works—each consisting of an original composition and its nazîre counterpart—were examined in a comparative manner. In addition, 18 pairs of instrumental preludes (peşrev), again in original–nazîre pairs, were identified and analyzed. The tradition of composing nazîre works was found across all forms within the fasıl repertoire, such as kâr, nakş, beste, semâî, and şarkı, with the beste form being the most common. All 54 examined nazîre compositions shared the same maqam, usûl, and form with their original counterparts. The Hüseynî mode was found to be the most frequently used in nazîre compositions. The study clarified the place of the nazîre concept within Turkish music literature by identifying several works that had previously been confused with their originals and by making significant contributions to the repertoire. A comparison of historical and musicological sources demonstrates that the nazîre tradition in Turkish music has continued uninterruptedly since at least the 16th century. | |
| dc.identifier.citation | Tığlıoğlu, M. K. (2025). Türk mûsikîsi literatürü ve repertuvarında nazîre. (Yayımlanmamış doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Müziği Anabilim Dalı, Konya. | |
| dc.identifier.uri | https://hdl.handle.net/20.500.12452/19746 | |
| dc.language.iso | tr | |
| dc.publisher | Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü | |
| dc.relation.publicationcategory | Tez | |
| dc.rights | info:eu-repo/semantics/openAccess | |
| dc.subject | Bestelerarası İlişkiler | |
| dc.subject | Bestecilik Nazîre | |
| dc.subject | Türk Edebiyatı | |
| dc.subject | Türk Müziği | |
| dc.subject | Inter-Compositional Relations | |
| dc.subject | Composition | |
| dc.subject | Turkish Literature | |
| dc.subject | Turkish Music | |
| dc.subject | Nazîre | |
| dc.title | Türk mûsikîsi literatürü ve repertuvarında nazîre | |
| dc.title.alternative | Nazîre in Turkish music literature and repertoire | |
| dc.type | Doctoral Thesis |
